MSK Gent

Enkele museum liefhebbers hebben de trein gekozen om in het MSK Gent (Museum voor Schone Kunsten) de tentoonstelling van kunstschilder Theodoor Rombouts te bezoeken. Voor de thuisblijvers volgen enkele impressies.

Wie was Theodoor Rombouts?

Rombouts werd geboren in Antwerpen op 2 juli 1597  als zoon van Bartholomeus Rombouts, een rijke kleermaker.

Dit liet hem toe in 1616 naar Rome te reizen en er te verblijven tot 1625.

Bij zijn terugkeer in Antwerpen werd hij meester van de Sint-Lucasgilde. Deze gilde was de beroepsvereniging waar kennis en ervaring werd uitgewisseld. Pas na het afleveren van een meesterproef kon je als schilder worden toegelaten en kwam Je in aanmerking voor belangrijke opdrachten.

In 1627 trouwde hij met Anna van Thielen, die uit een adellijke familie kwam. Aangezien de familie van zijn vrouw niet uit Antwerpen maar uit de streek van Mechelen kwam, had Rombouts  een dispensatie van het Antwerpse stadsbestuur nodig om het huwelijk buiten Antwerpen te kunnen voltrekken en zijn Antwerpse burgerrechten niet te verliezen.

Hij stierf in 1637 op 40 jarige leeftijd.

Tijdens zijn verblijf in Rome is er een intense band gegroeid met Caravaggio en deelden ze hun opvattingen.

Na zijn terugkeer in België ontpopte hij zich tot de Vlaamse schilder die vooral bekend staat om zijn caravaggeske genre taferelen met levendige dramatische bijeenkomsten en werken met een religieus thema. Met zijn navolgers maakte hij deel uit van een internationale beweging van Europese kunstenaars die het werk van Caravaggio op een persoonlijke manier vertolkten.

Het bijvoeglijk naamwoord caravaggeske betekent : ‘verlichting als troost en glimlach‘.

Overzicht van de tentoongestelde schilderijen.

Algemeen:

Theodoor Rombouts schilderde voornamelijk profane (niet kerkelijke) werken, evenals altaarstukken en civiele opdrachten.

Zijn profane werken verbeelden vrolijke gezelschappen zoals muzikanten, kaartspelers. Ook caravaggeske thema’s van St. Pieter en de vijf zintuigen.

Zijn monumentale genrestukken werden geschilderd op horizontale doeken zoals Christus die de geldwisselaars uit de tempel verdrijft.

Vooral de monumentale klederdracht valt en zijn vader kleermaker zal voor de inspiratie gezorgd hebben.

Hij verbluft door het intense kleurenpakket met blauwe, rode, paarse en okergele tinten. Onderaan vinden we meestal mooi uitgewerkte stillevens.

Wij hebben geopteerd voor de audiotour.

Deze expositie is ingedeeld in zeven verschillende thema’s: religieuze taferelen, lichaam en geest, muziek, spel, vrolijke gezelschappen, atelier en samenwerking.

Thema’s Italiaanse periode

RELIGIEUZE TAFERELEN

‘De ontkenning van Sint-Pieter’ is een werk van Caravaggio.  Het is een bekende passage uit het evangelie die met Palmzondag in de katholieke kerken wordt voorgelezen. Het kan als een prelude worden aangezien om via Caravaggio in de werken van Rombouts geïntroduceerd te worden.

In dit werk doet Petrus zijn uitspraak van ontkenning voor een gezelschap van kaartspelende mannen en soldaten, in een donkere herberg. Uit hun blikken spreekt ongeloof.

Als je het thema van dit werk niet kent, dan lijkt het een tafereel uit het dagelijkse leven: opschudding in een herberg.

‘Christus verdrijft de geldwisselaars uit de tempel’.

Theodoor Rombouts, 'Christus verdrijft de wisselaars uit de tempel', ca. 1625-32,
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen

Dit schilderij trekt onze aandacht in de eerste zaal van de tentoonstelling.

Dit werk heeft zowel een religieuze als historische dimensie. Omdat de evangeliën verschillen welke mensen en dieren in de tempel waren, verschillen ze over wie Jezus de tempel uitdreef. Volgens Mattheüs, Marcus en Johannes gooide hij ook de tafels van de geldwisselaars omver. Johannes voegt er aan toe dat Jezus hun geld op de grond gooide voordat hij de tafels omver wierp.

We zien Christus die niet zonder fysiek geweld geldwisselaars wegjaagt uit de tempel. Sommigen maken de bedenking wat de echte draagwijdte van deze actie is!

Het kleinste doek is een modello, een voorstudie voor het grote werk.

Het kleurenpakket imponeert zoals in de meeste werken van Rombouts.

LICHAAM EN GEEST

Theodoor Rombouts, 'Sint-Sebastiaan', ca. 1622-24, Metropolitan Cathedral Museum Malta, Medina.

 

 

 

De heilige Sebastiaan  is aan een boom vastgebonden en doorboord wordt (of zal worden) door een regen van pijlen. Dit kan ook als een alibi aangezien worden om een jeugdig mannelijk naakt te schilderen. Deze figuur is meer dan manshoog. Met Sebastiaans lendendoek van blauwe zijde brengt Rombouts een prachtig kleuraccent aan.

Het besnorde gezicht van de jonge Sebastiaan kijkt naar boven op zoek naar Gods hulp in zijn hachelijke positie.

Sebastiaan wordt doorboord omwille van zijn christelijk geloof.

MUZIEK

'De luitspeler’ is een typisch voorbeeld van de invloed van Caravaggio op de Vlaamse schilders.

De luitspeler is een van zijn meest succesvolle en invloedrijke werken. De muzikant, waarschijnlijk Rombouts zelf, stemt zijn luit. Voor hem liggen twee muziekboeken, rookgerei en een mes. Ook gedeeltelijk terug te vinden in de 5 zintuigen.

Wij zien een wat bizar ouderwets geklede man die ons doordringend aankijkt.

Een zaal is gewijd aan de instrumenten die bespeeld werden en kan als het hoogtepunt van de expositie doorgaan. Kenners van oude instrumenten wijzen erop hoe correct Rombouts die instrumenten waarneemt tot in de kleinste details.

Wij kunnen kennis maken met luisterfragmenten bij muziekinstrumenten. Het zijn: altviool, luit, teorbe (luitachtig rietinstrument met extra bassnaren), chitarrone (tokkelinstrument dat tot de luitfamilie behoort en ongeveer 1,80 lang), alt schalmei (herdersfluit houten blaasinstrument  waarvan de toon gevormd is met dubbel riet), dulciaan (ook een dubbel rietinstrument en voorloper van de fagot).

'De kaartspelers‘ zijn expressief en een voorbeeld van het gebruik van clair-obscur (licht donkere contrasten die sterker worden uitgebeeld). Het gebruik van diagonalen in de compositie is prominent aanwezig.

Kaartspelend gezelschap met luitspeler | Theodoor Rombouts | ca. 1634-1637 Museum Narodowe, Warschau

Op dit schilderij zien we maar de helft van hun lichaam. Ze dragen bevreemdende kleren. Het handenspel is merkwaardig. Er wordt een kaartspel gespeeld. De man rechts lijkt vals te willen spelen.

In deze versie is een luitspeler toegevoegd om de kaartspelers op te vrolijken en de zeden te verzachten..

Triktrakspelers | Theodoor Rombouts | 1634 North Carolina Museum of Art, Raleig

Op het schilderij wordt een stokoud en nog altijd populair spel gespeeld; triktrak of pietjesbak. Wij kijken naar een bont gezelschap van mannen, vrouwen en kinderen van diverse generaties. De meesten zijn nauwelijks bezig met het centrale spel op de tafel.

Spelletjes spelen werd door de kerk verboden in Rombouts’ tijd. Het zou leiden tot luiheid, verslaving en geweld.

Anderen vonden spelletjes juist educatief en een mooi tijdverdrijf.  Op dit doek is geen sprake van drankmisbruik of andere vrijpostigheden.

Om dit te accentueren liet Rombouts zijn vrouw Anna Van Thielen en hun zesjarig dochtertje Anna Maria figureren uiterst links op het schilderij.

DE VIJF ZINTUIGEN

De thema’s van de ‘ vijf zintuigen en de zeven hoofdzonden’ komen vaak voor in zijn werk.

Het betreft: het gehoor  (de luit), de smaak (de kroes), het ruiken (de  pijp), het zien (de partituren) en het aanraken (het mes).

De strijd om kaarten heeft ongecontroleerde woede als hoofdonderwerp.  Het zijn als het ware moraliserende afbeeldingen van de dodelijke zonde van toorn (woede).

De allegorie van de matigheid zou een aanduiding kunnen zijn hoe een drank (bv. koffie, cider) het best ingeschonken wordt om de geur en de smaak tot hun volle recht te laten komen. Er wordt immers zuurstof toegevoegd.

Kan als een aanvulling op de vijf zintuigen aanzien worden.

Het muzikaal gezelschap met Bacchus is  een typisch voorbeeld van een genrestuk.

 Een genrestuk is een voorstelling uit het dagelijkse leven of uit de dagelijkse omgeving.

 In het midden van deze compositie wordt het koppel voorgesteld. De vrouw legt haar hand op de arm van de man. Paren die samen muziek maken of zingen waren  een populaire verwijzing naar liefde. Het stemmen van de luit door de musicus is bedoeld als symbool van harmonie in het huwelijk. Muziek werd verondersteld als remedie tegen verdriet. In deze compositie worden de geneugten van muziek en liefde versterkt door de door Bacchus meegebrachte wijn.

Rechts zien we een vrouw die letterlijk het glas heft. Zij is een soort van vrouwelijke Bacchus, een zeldzaam personage in de schilderkunst.

Er bestaat twijfel of dit een zelfportret is omdat Rombouts geen muzikant was  en ook de kledij van deze man was zijn dagelijkse outfit niet.

ATELIER EN SAMENWERKING

‘De kwakzalvers trekker ‘ (ook tandentrekker) is een schilderij vol contrasten. 

Centraal ligt een hulpeloze patiënt. Aan zijn voeten zien we de assistenten die meewarig de gebeurtenissen volgen. Bovenaan staat een schijnbaar meedogenloze tandentrekker in de oneindigheid te staren vooraleer de beuk in gaat.

Tandpijn was ook in de 17de eeuw een ellendige kwaal. Verdoving bestond nog niet, ook niet tijdens het trekken van tanden. De bijhorende grimassen waren voor schilders heerlijk visueel materiaal. Zeker voor caravaggisten, die hielden van rauw realisme.

Het werk is vermoedelijk besteld door bisschop Antoon Triest van Gent.

Het mystieke huwelijk van de heilige Catharina is een later werk van de schilder . Deze late stijl benadert het latere werk van Rubens met wie hij samenwerkte.

In deze voorstelling gaat Catharina in bijzijn van Maria een mystiek huwelijk aan met Christus. Dit Mystiek is een hartstochtelijk streven naar een persoonlijke vereniging  van de ziel met God.

De legende was bedoeld als bevestiging van haar maagdelijkheid en haar verbond met Christus.

Dit is slechts is een greep uit de vele tentoongestelde werken.

Ik dank Helke en Soetkin van het MSK voor de verhelderende aanvullingen en mijn collega’s  bezoekers voor de vele foto’s.

Afsluiter

Mia had gereserveerd in het plaatselijk restaurant. Voor ons de moeilijkste keuze van de dag.

Hierna splitsten de wegen en werd gekozen voor de permanente tentoonstelling in het MSK en het Smak.

Anderen waren voldaan en kozen voor een terrasje in de ‘Ramblers’ aan het station van Gent.

Wij konden genieten van de eerste zonnestralen en even uitblazen na een stevige wandeling.

Wie onder ons kan zeggen dat hij/zij de auto met nummerplaat 1 heeft doen stoppen. Sonia viel die eer te beurt: voor haar stopte een Mercedes met open dak waarvan de chauffeur een zomerhoed droeg met brede randen en een zonnebril om incognito te blijven. Zou dat iemand anders kunnen geweest zijn dan onze koning Filip!

Weer een ervaring rijker.

Willy Depoorter.                                                                                    Lay-out: Leo Page