Toegang: 10 € per persoon, 5 € met museumpas.  ... We spreken af in de inkomhal om 10u50 of 13u50. In de kelderverdieping zijn kapstokken,  lockers en ook de toiletten. Leden met een museumpas vergeten die niet mee te brengen want die wordt gescand aan de kassa. Contact: ronnyvandegaer@gmail.com of tel. 016/462871.

Het museum M heeft een parel toegevoegd aan zijn gamma van prestigieuze exposities van meester werken van de Kunst.
Okra SF had het voorrecht ondergedompeld te zijn in de wondere geschiedenis van albast dank zij onze gids Anne ( tevens lid van Okra SF ) en coauteur van deze retrospectieve. Zij heeft ons op een bevattelijke manier de mogelijkheden met en de vindplaatsen van albast bijgebracht.

De wandeling door het museum gaf een overzichtelijk beeld van de vele troeven van albast.
Het is dan ook niet vanzelfsprekend om een toelichting van circa twee uur samen te vatten.

Wat is albast?
Albast ( niet te verwarren met de levensbedreigende homoniem) is opgebouwd uit calsiet kristallen die samengeklonterd zijn tot kalkbrokken. Tussen de samengeklonterde brokstukken zitten barsten en scheuren die soms gevuld zijn met vervuild materiaal, waardoor albast soms een grillig karakter krijgt. Door het voortdurend opkomende water en het terug trekken ervan ( als het ware ebbe en vloed ) worden de klonters gevormd.
Albast is een zachte, transparante steensoort, doorgaans iets harder dan speksteen  en zachter dan marmer. Ideaal dus voor wie wil leren werken met beitel en klopper. Kenmerkend zijn verder de gekleurde aders en de fijne haarscheurtjes die het bewerken nauwelijks beïnvloeden.
Vanwege zijn transparantie is albast zeer geschikt voor eenvoudige vormen. Al bij een dikte van ongeveer 5 cm is de transparantie goed zichtbaar. Een lichtbron aan de achterkant is goed waarneembaar.
Albast is niet weerbestendig en daarom ongeschikt voor beelden die buiten komen te staan.
Soms wordt het overschilderd maar dan kan niet zonder het vooraf met een beschermende olie te bewerken.

Eigenschappen en vindplaatsen.

Albast wordt vooral gedolven in Italië, Spanje, Egypte en ook in Engeland, rankrijk en Marokko.

– In Italië is albast gewonnen in Voltameter in de streek van Pisa in Toscane met een groene tint en gelig.

– In Spanje vindt men albast in Noord Spanje in Asturië en is melkwit

– In Egypte is de vindplaats Amara tussen de bergen en de Nijl met witte tint.

– In Marokko is de streek ten zuiden van  Glossaria de zoekplaats en is ecru en groen de kleur. De tajine ( oorspronkelijk aardewerken stoofpot )  als bakjes voor specerijen, sieraden en kleine snuisterijen zijn geliefd.

– In Engeland is de streek rond Nothingham gekend en de kleur is veeleer gelig met rode aderen.

– In Frankrijk is de albast te vinden in het noorden tussen Deppe en Le Hare in het departement van de Seine Maritiem en wit licht geel. De witte krijtrotsen zijn een bekend landschap.

De albast steen is zacht tot matig. Hierdoor laat de steen zich makkelijk bewerken dor middel van zagen, raspen, bakken, schuren en polijsten. De bewerking is mogelijk smeedstralen beitels.

Deze beitels hebben een kloppierkop zodat een houten klopper het meest geschikt is. Een spitsbeitel is ongeschikt omdat zijn slag te diep gaat waardoor je na het polijsten doffe plekken in de steen ziet.  Het schuren zelf kan met schuurpapier. Het korrelig poeder van het schuren kan gebruikt worden door een schilder.

De beelden zijn fragiel en afgebroken stukken kunnen niet zonder sporen hersteld worden tot ergernis van de kenners.

Albast is verkrijgbaar in knollen, schijven en blokken. Het is een zeer bewerkelijke steen waarin zeer uiteenlopende kunstwerken kunnen gemaakt worden.

Albast werd vaak gebruikt voor grafmonumenten en voor afbeeldingen die verband houden met de dood.

Hoe is deze beeldhouwkunst in Leuven terecht gekomen?

Het museum M en het Musée doe Louvre hebben de handen in elkaar geslagen om aan de hand van topstukken van de 14de tot de 17de eeuw de aspecten van het materiaal volledig uit de doeken te doen. Het is het geesteskind van Marjan Dehaene van M en van Sophie Bougie van het Musée doe Louvre. Het is een grote tentoonstelling geworden van 130 stukken, samen goed voor 350 jaar kunstgeschiedenis. De ganse eerste verdieping omvat de kunst collectie.

Het is de bedoeling van de organisatoren dat een gids de bezoekers loodst door de hoogtepunten van de tentoonstelling. Ook audiovisueel materiaal staat ter beschikking. Deze hulpmiddelen stellen ons in staat de bijzonderheden van het materiaal en de technieken waarmee het bewerkt werd te ontdekken.

Er is ook aandacht geschonken aan de hedendaagse kunst. Sophie Muller, een kunstenaar uit Gent laat zes portretten zien waarvoor ze de imperfecties van het materiaal heeft gebruikt. Aan de buitenkant zien de knollen er ruw, oneven en klonterig uit. Aan de binnenkant kunnen dat luchtbellen, verkleuringen of een scheur. Zo is het eindresultaat  onvoorstelbaar tot het af is.

Kunst mecenas Fernand Huts van de katoennaties stond ook enkele beelden van zijn kunst collectie ter beschikking.

In sommige gevallen is op het oog moeilijk na te gaan of het marmer of albast is.  Albast is geschikt voor zorgvuldige detaillering. De isotopenanalyse geeft betrouwbaar uitsluitsel. In de middelbare school hebben we geleerd dat een atoom bestaat uit een kern van protonen en neutronen met daaromheen een wolk van elektronen. De wisselwerking en samenstelling leidt tot de beoogde analyse.

Toelichting van enkele tentoongestelde meesterwerken.

Wij beperken ons tot 10 % van  representatieve werken uit de collectie van 130 te bezichtigen beelden. Een volledige inzage kan met behulp van een boekje dat ter beschikking ligt aan de balie van barboek.

Vanaf de lift tot op het einde schittert de ster van de slapende nimf over de tentoonstelling.

Onze lezers weten dat een nimf een Griekse halfgoden is die niet gebonden is aan een bepaalde plaats en meestal voorgesteld als een bevallig meisje. Die schoonheid is de rode draad doorheen de voorgestelde werken.   

 Slapende nimf

Voor deze blikvanger heeft de kunstenaar uitgebreid geput uit de kennis van de klassieke contemporaine Italiaanse beeldhouwkunst. Dit kunstwerk sluit nauw aan bij de details van Michelangelo’s monumentale werken. De afwerking streelt de ogen en de anatomie oogt levend.                                                             

Het is maar 1 persoon, de nimf, maar de gebogen armleuning van de zetel is ook uitgewerkt met een kop van een soort geest met open mond en holle ogen. ( de slaap ???). Het is gebaseerd op een veel groter marmeren beeld van Michelangelo.

Vanaf nu gaan we grasduinen door de belangrijkste thema’s van de tentoonstelling:

De verwijzing naar de naam van de kunstenaar zou ons te ver afleiden van het beoogde doel. Meestal is de kunst van albast geïnspireerd door de persoon van Christus en de Bijbelse figuren in zijn leven.

Toepassingen  van albast als materiaal voor beeldhouwkunst.

Is het albast of marmer? Albast en marmer zijn moeilijk te onderscheiden. Een typisch voorbeeld is

 Catharina van Alexandrië.                        

Aanvankelijk was men overtuigd dat het imposante beeld uit albast gebeiteld werd. Het beeld van sint Katharina is na diepere analyse toch van marmer en niet van albast. Een isotopen analyse bracht uitsluitsel dat het van marmer was. Meteen duidelijk dat het moeilijk te onderscheiden valt. Wie is Catharina en wat stelt het kunstwerk voor? Katharina, de grote martelares, behoort tot de populairste heiligen van de middeleeuwen. Keizer Maxentius werd verliefd op haar. Ze wees zijn avances af en uit wraak wilde de keizer haar verpletteren met een rad waarop scherpe ijzeren punten waren gemonteerd. Dit rad ( in haar linkerhand) brak af, getroffen door de bliksem. Hij wilde haar laten verbranden, maar het vuur doofde uit.  Uiteindelijk likte het toch om haar te onthoofden. (verwijzing van het zwaard in de rechterhand. Uit haar halswond stroomde melk die de stad van de pest bevrijdde.  Haar lichaam werd door engelen naar de Singelenberg gebracht waarnaast later het Katharinaklooster werd gebouwd? Wegens gebrek aan betrouwbare historische bronnen werd Catharina niet meer opgenomen in de heiligen kalender. In Kortrijk is een Sint-Catharina kapel gebouwd. Catharina wordt aangeroepen als beschermster tegen de pest. Heden ten dage is er nog de weerspreuk ‘ Vriest het op Sint-Katrien, (25 november) dan vriest het nog zes weken nadien’. Het Katharinerinawiel blijft een begrip met verwijzing naar schimmels.

Maria met het kind.

Naast elkaar zijn er drie afbeeldingen van dit werk. Een toonbeeld van de veelzijdigheid.

Links krijgen we de sculptuur in marmer. In het midden dezelfde in albast en rechts die in buxus.

In marmer zijn de afwerkingen minder uit gevlochten. In albast zijn de krullen in de haren fijner afgewerkt dank zij het zacht gesteente.

De hardheid van bepaalde dichte houtsoorten (zoals eik en buxus) zijn vergelijkbaar met die van albast zodat veel van de gereedschappen worden gebruikt voor snijwerk in beide materialen. Het beeldje van buxus van Maria Faidherbe is in houtkleur, er is misschien een immitatie aangebracht van damast.

In de tentoonstelling staat naast het beeld in buxus een gelijkaardig beeld van dezelfde kunstenares die onder de naam van haar twee broers werkte omdat zij als vrouw in de 17de eeuw dat niet mocht.

De heilige Maagd is halflijfs voorgesteld. Ze houdt het naakte Jezuskind in beide handen en drukt het liefdevol tegen haar borst.

Maria draagt een kleed van goudbrokaat ( zijden stof die versierd is met gouden ingeweven draden) en een donkerblauwe mantel met houten sierboord. Hij is over haar hoofd geslagen en vertoont opvallend hoekige plooien. Over de lichtgolvende haren draagt Maria een doorschijnende sluier. Haar gelaat is zacht en fijn, en de handen zijn breed, doch de vingers zijn langgerekt. In de linkerhand houdt het kind een appel vast, het zinnebeeld van de overwonnen zonde.

De engel Michaël

Dit werk is op bepaalde plaatsen gepolychromeerd (andere afwerking ), de haren, de zoom van de mantel, de gesp . Albast is vaak geaderd en wat rozig dus de gezichten (de huid) werd niet beschilderd,  het albast benaderde meer dan eender welk materiaal de menselijke huid. Het schild in de linkerhand met er op de tekst ‘kid es Deus’ (wie is als God)

Funeraire beeldhouwkunst

Knielende figuur van Koning Pedro I van Castilië

Hij was gekend als Pedro de wrede, elke tegenstander werd ongenaakbaar afgeslacht en zijn twee echtgenotes heeft hij laten gevangen zetten en vermoorden. Hij is wel zijn hele leven trouw gebleven aan één minnares. Het beeld is vaak gerestaureerd en dat zie je aan het hoofd want dat is van een ander soort albast. (bewijs van het probleem van restauratie).

De man van smarten 

Dit meesterwerk hoort thuis in de reeks van devotionele thema’s die suggereren dat ze bestemd waren voor intieme plaatsen als privékapellen. Het is een van de mooiste werkjes in de tentoonstelling. De man vaan smarten, Christus met zijn martelwerktuigen. Het is een topstuk in het museum Fritz Mayer van de Bergh in Antwerpen. In het museum M is zowel de voor als achterkant te zien ( en volledig uitgewerkt ). Het is zeer fraai uitgestoken in albast. Vooral de afstand tussen de benen en de mantel van Christus zijn uiterst nauwkeurig uitgestoken. Verkeerde beweging en men kon herbeginnen. <ook de vingers, de haarlokken, de engelen, de drapering zijn prachtig. Hij staat op zijn mantel, dit is teken van hoge priesterschap en zeer uitzonderlijk dat het wordt weergegeven. De kunstenaar is onbekend De bovenkant van de bovenste engel is weg, er zijn  gaatjes te zien  waar men een houten boutje instak om zo de delen aan elkaar te hechten. Dit werk staat op het einde van de tentoonstelling buiten aan de schatkamer met de slapende nimf.

Grafmonument  van de Franse admiraal Chabot

Albasten  altaarstukken & reliëfs

 Piëta van de meester van Rimini     

De echte naam van de kunstenaar is onbekend. Hij maakte het retabel voor de kerk van Rimini en het kreeg die naam. Het werk kon niet naar Leuven komen wegens te fragiel. Een retabel, ook wel altaarretabel, is een liturgisch schilder of beeldhouwwerk, dat bedoeld is om in een kerkgebouw op een altaar te plaatsen of aan de muur achter een altaar te bevestigen. Meestal bestaat een retabel uit meerdere panelen, al dan niet met scharnieren aan elkaar bevestigd. De naam van de meester van Rimini is verwarrend. De kunstenaar kwam niet uit Rimini maar was actief in Brugge. Als internationale handelsstad de ideale plaats om kunstwerken te exporteren over gans Europa. Het albast dat hier gebruikt werd is afkomstig uit Duitsland. Het gaat hier waarschijnlijk niet over 1 kunstenaar maar over meerdere die werkten in de stijl van de meester. Na 1440 is er geen werk meer van deze meester en zijn atelier te vinden. Dit beeld bestaat uit 15 stukken albast en is slecht is uitgevoerd. De hand van Christus is op ergerlijke wijze vastgehecht. Ze hadden het beter zo gelaten.

Hoofd van Sint-Jan  de Doper 

Dit werk zou uit de omgeving van de meester van Rimini afkomstig zijn. Een hoofd serveren op een bord is luguber. Het bevindt zich in de Norbertijnen abdij van Averbode. De onthoofding van Johannes vond plaats in de periode dat Herodes Antipas heerste over Galilea. Na zijn scheiding met zijn eerste vrouw trouwde hij met Herodias. Johannes echter berispte Antipas in zijn prediken. Dientengevolge werd hij opgesloten. De verleiding door de  dochter van Herodias was de aanleiding tot de onthoofding.

Albasten retabels 

Het linkse retabel is een ode aan het gehoor.    Het rechtse is een huisaltaartje met de cavalerie.

In de Romaanse periode bestonden de meeste retabels uit edelsmeedwerk of uit steen gehouwen reliëfs. In de Gotische periode werden vooral uit hout gesneden retavels met reliëf voorstellingen geproduceerd.

In de late Middeleeuwen waren gebeeldhouwde of geschilderde retabels in Europa populair.

Ze hadden de vorm van een veelluik met een vast gebeeldhouwd middendeel en beweegbare beschilderde vleugeldeuren. Die deuren bleven doorheen het liturgisch jaar gesloten. Enkel op feestdagen kregen de gelovigen het rijk uitgewerkte middendeel te zien.            

In de eerste helft van de 16de eeuw was een bloeiperiode voor albast en werden in onze streken heel veel albasten retabels gemaakt. De voornaamste beeldhouwer was Jean Mone. Kenmerkend voor Mone zijn de vergulde zuiltjes met planten en figuren gedecoreerd.

De kleinere retabels, gemaakt door cleynsteckers ( Mechelse beeldsnijders ) waren bedoeld voor de particuliere kapellen, voor privé devotie in de huiselijke sfeer.

Albast uit het Celestijnenklooster in Heverlee

Het Sint-Anna retabel is meer dan 6 m hoog en bevat veertien in hoog reliëf gebeeldhouwde albasten panelen die ooit deel uitmaakten van het Sint-Anna retabel in het Heverleese Celestijnen klooster.   Sint-Anna wordt vereerd sinds het einde van de vijftiende eeuw omwille van haar belangrijke rol in de incarnatie (vleeswording)van Christus en de verlossing van de mensheid.   Alhoewel het altaarstuk naar haar genoemd is komt Anna maar één keer  voor, in het allereerste paneel ( links onder) met de geboorte van Maria. Het zijn hoofdzakelijk Bijbelse taferelen.   De opdracht werd gegeven door Karel II, hertog van Croy (een van de Leuvense straatnamen). Het altaarstuk van de heilige Anna is een van de weinige overgebleven vroegbarokke altaarstukken.   Omwille van het gewicht en de hoogte is deze retabel verstevigd door een houten kader en vastgeklonken aan de achterstaande muur. Het risico van voorover klinken is niet denkbeeldig.         Door de jaren hen is dit retabel veel van zijn detail en plastische uitwerking verloren door slechte restauratie en reinigingen.   Tijdens de Franse revolutie is ook dit klooster vernietigd.

De liefdadigheid van Sint-Nicolaas

Hier zien we Sint-Nicolaas in een andere gedaante. Sint-Nikolaas gaf volgens het verhaal 3 gouden ballen aan 3 maagden zodat ze een bruidschat zouden hebben. Hier is hij de wacht aan het houden bij de schaars geklede maagden. Deze voorstelling is zeldzaam.

Aardse drie-eenheid

Voor Sofie Muller die leeft en werkt in Gent is albast de steensoort die het dichtste aanleunt bij de menselijke huid. Haar voorkeur gaat vooral naar sterk gehavende stukken steen vol erosie. De albasten knollen geven nooit helemaal hun geheimen prijs. Er is een sterke toevalsfactor tijdens het creatieproces.

Voor deze tentoonstelling creëerde ze een reeks albasten werken in dialoog met het albasten Sint-Anna retabel uit Leuven.

Het resultaat is een aantal Anna-Ten-Drieën sculpturen (Trinitas Terrestris ) gebaseerd op haar eigen relatie met haar moeder Monica en haar dochter toevallig Anna, als een aardse, vrouwelijke drie-eenheid.

Schilderkunst in het albast museum 

Er is een zaal waar belangrijke schilderijen ophangen.

Wij beperken ons tot Albrecht en Isabella en de hertog van Alva.

Begin 17de eeuw kwam onder Albrecht en Isabella een periode van welvaart, soort zilveren eeuw.

Deze schilderij  van de Brusselse schilder Hendrick De Clerck (tijdsgenoot van Rubens) geeft de praal en pracht weer waarvan de overbodige kanten kraag in het oog springt. Na de dood van Albrecht barstte het geweld weer los.

In het stadhuis in Veurne vinden we deze schilderijen terug omdat de aartshertogen van uit Veurne hun wingewest bestuurden.

De hertog van Alva was de antipode van Albrecht en Isabella. Hij werd door Filips ii aangesteld tot gouverneur van de Nederlanden aan het begin van de tachtig jarige oorlog.. Hij ontpopte zich tot een wreedaardige onderdrukker van de opstandelingen.

Maliënkolder

Een maliënkolder is een beschermend vest (kolder) dat door soldaten werd gedragen als pantser als bescherming tegen snijwonden van messen en zwaarden. Ze biedt weinig bescherming tegen slagwapens.

Albrecht komt over als een imposante figuur. De omvang van bepaalde onderdelen deden bij sommige aanwezigen vreemde gevoelens opborrelen.

Alle bezoekers zijn het roerend eens dat deze unieke tentoonstelling aan hun verwachtingen beantwoordt.

Anne Brugmans                                                                                            

Willy Depoorter 

Layout Leo Page                                                                                           

Foto's uit de Albast brochure (c) OKV Openbaar Kunstbezit Vlaanderen