|
Gisèle Tallon heeft de volgers van Okra SF geïnformeerd dat Beethoven voor zijn concerto’s de mosterd gehaald heeft bij Vivaldi. Zou de vonk bij Okra academie overgeslagen zijn nu zij ook een muzikale namiddag ingericht hebben rond de muziek van Beethoven op 22 november 2022 in de vergaderzaal van de CM in de Platte-Lostraat? Van een voltreffer gesproken en dat verdient een nabeschouwing.
Wie was Beethoven?
Beethoven is geboren in Bonn in 1770. Hij heeft de liefde voor muziek met de genen geërfd. Zijn grootvader Ludwig zou van Mechelen afkomstig zijn. Als zanger belandde hij via Leuven en Luik aan het hof van de keurvorst in Bonn waar hij het bracht tot kapelmeester. Hij exploiteerde er een lucratief wijnhandeltje en dat heeft de familie geen windeieren gelegd. Vader Jean van Beethoven was ook zanger maar had niet dezelfde kwaliteiten. Hij drilde zijn talentvolle zoon met de verzuchting van hem een nieuwe Mozart te maken. Vader gaat helaas ten onder aan de drank. Gelukkig komt zijn zoon Ludwig terecht bij bekwame musici die hem bij Mozart lieten les volgen bij wie het niet klikte. Na enkele jaren ontmoette Haydn hem in Bonn en begeleidde hem in zijn ontwikkeling in Wenen in 1792 op 22 jarige leeftijd. Schubert was een trouwe bewonderaar en heeft ons veel nagelaten over zijn idool, zijn liefdes en zijn passies. Schindler stond de laatste jaren van zijn leven aan zijn zijde doch heeft een onfrisse rol uitgeoefend. Beethoven is gestorven in 1827 op 57 jarige leeftijd na een liederlijk leven, gekweld onder zijn doofheid en bezweken aan een venerische ziekte..
Muzikale wandeling door het werk van Beethoven.
Hieronder zullen we de bespreking trachten onder te verdelen min of meer in chronologische volgorde. Vele stukken zijn gecomponeerd in uiteenlopende gemoedsgesteltenissen. Zo waren er passionele liefdes, verborgen en gebroken liefdes, onbereikbare liefdes en dit alles onder druk van een voortschrijdende doofheid. Met zijn verwilderde blik en verwilderde haardos behoort Beethoven tot de meest archetypische verschijningen van de westerse cultuur. Zijn belang voor de klassieke muziek is nauwelijks te onderschatten. Er zijn drie periodes te onderscheiden in de carrière van Beethoven. Hieronder is de aandacht er op gevestigd.
Sonate nr.1 in f klein op.2 nr.1 (1800) In 1800 mocht Beethoven een muzikale academie geven te zijnen gunste. Schindler noteerde onder de gespeelde stukken van Beethoven ook muziek van Mozart en Haydn. Het gedragen expressieve pianospel van Beethoven verraste veel Weners na de lichtvoetigheid van Mozart. De grootste schokgolf kwam van zijn symfonieën.
Sonate nr. 14 in cis klein op.27 nr. 2 “Mondschein” (1801 ) Dit is een stuk uit zijn eerste periode waarin hij voort bouwde op wat Mozart en Haydn hem hadden aangereikt. In zijn eerste Weense jaren heeft Beethoven zijn liefjes gehad maar zijn grote passies bleven onbereikbaar. Toen hij begon te ontwaken uit zijn verliefde roes en het gehoorprobleem er niet beter op werd is hij ingestort. Op aanraden van zijn arts vertrok hij naar Heiligenstädt voor bezinning. Op het einde van deze kuur schreef hij zijn Heiligenstädter Testament. In vier bladzijden tracht hij in het reine te komen met zichzelf “O gij mensen, die mij voor vijandig gestoord of misantroop houdt, welk onrecht doen jullie mij aan”. Hij wil zelfs een einde maken aan zijn leven, maar zijn opdracht als kunstenaar houdt hem tegen. In Heiligenstadt heeft Beethoven zichzelf enigszins terug gevonden. In die periode vond hij zijn eerste grote liefde Josephine terug. Hij gaf haar iedere dag les en speelde de mooiste muziek voor haar. Nog meer dan de eerste keer wordt hij stapelverliefd.
Symfonie nr.3 in Es groot op.55 “Eroica” (1803) Dit is een van de vele meesterwerken uit de tweede periode waaronder Eroica, Pastorale en Appassionata en de opera Fidelio. Het Heiligenstädter Testament markeert het begin van de tweede periode. Deze symfonie is ontstaan uit puur opportunisme rond Beethovens plannen om naar Parijs te verhuizen. Deze plannen worden doorkruist vermits Napoleon zichzelf de keizerskroon op het hoofd gezet heeft. Dit betekent het einde van de goede betrekkingen met Frankrijk. De eerste publieke uitvoering vond plaats in Wenen en nog hetzelfde jaar neemt Napoleon de stad in. Beethoven heeft de mogelijkheid gehad te experimenteren met zijn derde symfonie. In het paleis van Franz Jozef Lobkowitz kon hij repeteren met een orkest van 27 spelers. Deze gulle mecenas liet een concertzaal bouwen maar ging failliet en stierf gans berooid. De derde symfonie van Beethoven overtreft in originaliteit en grootsheid alles wat tot dan toe in het genre gecomponeerd werd. Tegelijk is het muziek waarin de kunstenaar zichzelf tegenkomt, de liefde aan zichzelf ziet voorbijgaan en langzaam doof begint te worden. Deze muziek is een ontdekkingsreis waarbij de rauwste klanken het oor teisteren.
Sonate nr.21 in C groot op. 53 “Waldstein” (1804) In een woelig klimaat van oorlogsdreiging kon Beethoven afreizen naar Wenen bekostigd door graaf Waldstein. Als dank droeg hij een van zijn moeilijkste en grootste pianosonates op. Beethoven heeft zijn eerste drie pianosonates aan Haydn opgedragen.
Sonate nr.23 in f klein op.57 “Appassionata” (1803 – 1805) Na de breuk met Josephine maakt hij kennis met het nichtje van Josephine even mooi en getalenteerd. Opnieuw staat het hart in vuur en vlam en uit zijn verliefdheid ontstond zijn Appossionata. Het eerste deel is apart en ongewoon. Een Berlijnse dichter schreef dat het hem deed denken aan de rust van een meer in de maneschijn. Eigenaardig genoeg heeft Beethoven zijn Appossionata niet opgedragen aan Josephine maar aan haar broer Franz. Beethoven had in 1812 contact met Goethe voor wie hij de muziek geleverd had voor zijn toneelstuk “Egmont”. In Praag werd Beethoven uitgenodigd om kapelmeester te worden. Weense edellieden verzamelden fondsen om hem in Wenen te houden. In Praag zou hij een voorschot ontvangen voor een toegekende beurs. Die avond leek een overrompelde Beethoven te zweven aan de arm van een prachtvrouw. De dagen daarna is de brief aan de ‘onsterfelijke geliefde’ geschreven, de brief aan de geheimzinnige onbekende. Deze brief werd nooit verstuurd en heeft Beethoven heel zijn leven bij zich bewaard. Hij hoopte vurig dat zijn geliefde hem zou volgen naar Teplitz. Uit zijn ontboezemingen weerhoud ik “kan onze liefde anders bestaan dan door offers, door niet alles te verlangen, kan het anders dan dat jij helemaal van mij bent en ik helemaal van jou...” Maar Beethoven’s femme fatale is niet komen opdagen. Deze ontgoocheling was niet zonder invloed op zijn muziek.
Symfonie nr. 6 in F groot op.68 “Pastorale” (1802 – 1808) Deze symfonie is een van de niet talrijke voorbeelden in zijn oeuvre van programmamuziek, een pastorale. Typerend zijn de beschrijvingen die elk van de vijf delen heeft. Door de beschrijvingen ontstaat het beeld van een boerenfeestje dat door een onweer onderbroken wordt. In het deel onweer en storm zijn er vergelijkbare passages in Haydns “Die Jahreszeiten”.
Wellingtons Sieg oder die Schlacht bei Vittoria (1813) Deze symfonie is ontstaan in 1812 naar aanleiding van de laatste tocht van Napoleon naar Rusland. Deze symfonie wordt ook wel eens de danssymfonie en ze straalt geestdrift en blijmoedigheid uit. Wellington had bij het Spaanse Vittoria Napoleon een eerste grote nederlaag bezorgd. In december 1813 werd in Wenen een benefietconcert georganiseerd voor oorlogsinvaliden. De beste musici verleenden hun medewerking. De meester dirigeerde zelf. De muziek bloeide open met het vuur dat we van hem kennen.
Strijkkwartet nr. 11 in f klein op.95 “Quartetto serioso” (1813) Dit strijkkwartet staat in schril contrast met Wellingtons Sieg. Het is een vierdelige compositie voor strijkkwartet. Het is ontstaan nadat een geliefde zijn huwelijksaanzoek afwees. Mogelijk is deze affaire debet aan de donkere en dramatische sfeer van dit kwartet.
Act 2 ‘Er sterbe’ kwartet Pizarro/Florestan/Leonore/Rocco “Fidelio” (1815 ) Dank zij zijn successen werd Beethoven ereburger van Wenen en kreeg de rol van staatscomponist aangemeten. Alle regeringsleiders kwamen hem de hand schudden en de vrouw van de Russische tsaar vroeg hem om voor haar een stuk te componeren. Het werd zijn allerlaatste optreden en tevens de enige opera. Het was het begin van een steile opmars waarmee het werk de opera huizen van Europa en zelfs New York veroverde. Oorspronkelijk was de naam van de opera Leonore. Meer dan 10 jaar later kwam Beethoven met een herziene versie tevoorschijn onder de naam Fidelio. Kenners vonden Fidelio beter dan Leonore en ook korter. Deze opera situeert zich in een lange periode van onfrisse familiale aangelegenheid. De problemen stapelden zich op toen Beethoven de voogdij kreeg over het negenjarige zoontje van zijn broer Kaspar. De greep van de voogd was zo verstikkend dat de jongen zich enkele kogels door het hoofd schoot. Voor Beethoven betekende dit de totale ontreddering. Net als zijn oom werd de alcohol een al te goede vriend van zijn neef Tijdens de opvoering stond Beethoven met een verbijsterd gezicht en onaardse bezielde ogen te zwaaien met heftige bewegingen terwijl hij nauwelijks een noot hoorde. De meester bracht de zangers en het orkest totaal in de war. De inhoud van de opera is gestoeld op een poging tot afrekening tussen de hoofdrolspelers. De in man vermomde Leonore geraakt de gevangenis binnen als gevangenis bewaarder. Daar probeert zij haar man Florestan, die als politiek gevangene onder barbaarse omstandigheden opgesloten zit in een onderaardse kerker te bevrijden. De opdrachtgever is gouverneur Don Pizzaro die de cipier Rocco omgekocht heeft om Florestan te doden. Op het laatste moment springt Leonore met een pistool tussen beide en maakt zich bekend. Hoogtepunten: “Mir ist so winderbar, Kom Hoffnung. O welche Lust, O namenlose Freude en Wer ein holdes Weib errungen” (ze is zo geweldig, Kom hoop. O welk genot, O naamloze vreugde wie een aardige vrouw won)
Missa Solemnis (1819 – 1823) Beethoven schreef zijn missa solemnis voor de aanstelling van zijn leerling en beschermheer aartshertog Rudolf tot aartsbisschop. Tijdens de totstandkoming kwam Beethoven in geldnood. Hierdoor presenteerde Beethoven het Kyrië, het Credo en het Agnus Dei als “wereldlijke“ hymnen die als concert konden uitgevoerd worden. De integrale versie uitvoering van de Missa solemnis vond met de financiële steun van een Russische prins in Sint-Petersburg plaats. Het koorwerk is berucht vanwege de complexiteit en de zeer hoge technische moeilijkheidsgraad. Het stuk wordt weleens het koorzangersequivalent van het beklimmen van de Mont Everest genoemd ( maar zonder zuurmasker ).
Symfonie nr. 9 in d klein op. 125 (1824) Dit is een compositie uit de derde periode die gekenmerkt wordt door muziek van een ongehoorde visionaire kracht alsof alle grenzen doorbroken moesten worden. De aankondiging dat een wereldvreemde dove kunstenaar Beethoven zelf aan de leiding van het geheel zou deelnemen kon rekenen op een genereus publiek. Toen Beethoven nog in de twintig was had hij kennis gemaakt met Friedrich Schillers “Ode an die Freude”. Hij had toen reeds plannen om het gedicht op muziek te zetten, maar niets wees toen in de richting van een grootse symfonie. Na twee eeuwen blijft ze een symbool van hoop, vrede en broederschap. Voor de maker een ode aan woede en verlossing in een tijd waarin klanken niet meer bestonden. Toch slaagde hij er in om een prachtig werk te componeren. Het is het volkslied van de raad van Europa. Voor Beethoven fungeerde het als innerlijke baken van hemzelf. De integrale tekst van dit gedicht is beschikbaar via google.
Jos Meersmans (zie ook hieronder) heeft bij monde van Schubert een verhaallijn geweven rond het muzikale oeuvre van een geniale componist en die tevens zijn ganse leven overspant. (Schubert stierf op 31 jarige leeftijd onder meer ten gevolge van overmatig drankgebruik). Deze muziek is niet alleen op cd of plaat te beluisteren maar ook via google met de link naar Beethoven.
Willy Depoorter
Beethoven, de grote geweldenaar, door Jos Meersmans
In maart 1827 overlijdt Ludwig van Beethoven. De uitvaart was een van de meest memorabele die Wenen ooit heeft meegemaakt. De scholen waren gesloten. Een menigte van wel tienduizend zielen volgde het stoffelijk overschot. Onder hen Franz Schubert. Hij vertelt ons wat hij weet over zijn idool, over zijn liefdes en zijn passies. Maar hij staat ook stil bij wat Beethoven groot maakte: de verbijsterende vernieuwing van zijn muziek. En terwijl hij zelf langzaam aftakelt aan syfilis en weet dat hem met zijn dertig levensjaren niet veel tijd meer overblijft, beseft Schubert maar al te goed dat hij een dwerg zal blijven naast deze reus.
Op 16 december 2020 was het 250 jaar geleden dat Beethoven geboren werd. Wereldwijd werd met veel luister de verjaardag herdacht van een man wiens muziek in ons collectief geheugen gegrift staat met het noodlotmotief uit de vijfde symfonie of het begin van de Mondscheinsonate. Jos Meersmans, boeiend verteller, auteur en acteur van vele componistenportretten kroop voor de gelegenheid in de huid van Schubert.
Jos Meersmans studeerde musicologie aan de KU Leuven en was tot zijn pensionering eind 2011 leraar muziekgeschiedenis en algemene muziekcultuur aan het Stedelijk Conservatorium van Leuven. Jarenlang was hij medewerker van BRT 3, Radio 3, nu Klara. Hij heeft zich in de jaren tachtig en negentig ingespannen voor het herstel van het Leuvens Orgelpatrimonium en reist sinds 1983 rond in Vlaanderen en Nederland, eerst als klavierspeler, nadien als verteller in vele honderden optredens.
|
